୪୮ ବର୍ଷ ପରେ ପୁତୁରା ହେଲେ ପ୍ରଧାନ ବିଚାରପତି: ଜଷ୍ଟିସ ଖାନ୍ନାଙ୍କ କକାଙ୍କୁ ସିଜେଆଇରୁ ବଞ୍ଚିତ କରିଥିଲେ ଇନ୍ଦିରା

ନୂଆଦିଲ୍ଲୀ: ଜଷ୍ଟିସ୍ ହଂସରାଜ ଖାନ୍ନା ୧୯୭୬ରେ ତାଙ୍କ ଭଉଣୀଙ୍କୁ କହିଥିଲେ, ମୁଁ ଏହି ରାୟ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରିଛି ଯାହା ମୋତେ ଭାରତର ପ୍ରଧାନ ବିଚାରପତି(ସି‌ଜେଆଇ) ପଦରୁ ବଞ୍ଚିତ କରିପାରେ। ହରିଦ୍ୱାରରେ ଗଙ୍ଗାନଦୀ କୂଳରେ ବସି ସେ ଭଉଣୀକୁ ଏହା କହିଥିଲେ। ଏହା ଥିଲା ଏଡିଏମ୍‌ ଜବଲପୁର ବନାମ ଶିବକାନ୍ତ ଶୁକ୍ଳା ମାମଲା, ଯେଉଁଥିରେ ଜରୁରିକାଳୀନ ପରିସ୍ଥିତି ସମୟରେ ମୌଳିକ ଅଧିକାରକୁ ସ୍ଥଗିତ ରଖିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରାଯାଇଥିଲା। ଏହି ଭିନ୍ନମତ ରାୟ ପାଇଁ ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀ ତାଙ୍କୁ ଅଣଦେଖା କରି ଜଣେ କନିଷ୍ଠ ବିଚାରପତିଙ୍କୁ ପ୍ରଧାନ ବିଚାରପତି ଭାବେ ନିଯୁକ୍ତ କରିବା ପରେ ଜଷ୍ଟିସ୍ ଏଚ୍‌ଆର୍ ଖାନ୍ନା ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟର ବିଚାରପତି ପଦରୁ ତୁରନ୍ତ ଇସ୍ତଫା ଦେଇଥିଲେ। ୪୮ ବର୍ଷ ପରେ ଜଷ୍ଟିସ ହଂସରାଜ ଖାନ୍ନାଙ୍କ ପୁତୁରା ଜଷ୍ଟିସ ସଞ୍ଜୀବ ଖାନ୍ନା ସୋମବାର ୫୧ତମ ପ୍ରଧାନ ବିଚାରପତି ଭାବେ ଶପଥ ଗ୍ରହଣ କରିଛନ୍ତି। ଏହା ପ୍ରକୃତିର ପାଠ୍ୟକ୍ରମ ସଂଶୋଧନ ଭଳି ଲାଗୁଛି ବୋଲି କହିଛନ୍ତି ଇତିହାସପ୍ରେମୀ ତଥା ପଡକାଷ୍ଟର ସିଦ୍ଧାର୍ଥ।

ଏଡିଏମ୍ ଜବଲପୁର ମାମଲା କ’ଣ?
ଜରୁରିକାଳୀନ ପରିସ୍ଥିତି (୧୯୭୫-୧୯୭୭) ସମୟରେ ଏଡିଏମ୍ ଜବଲପୁର ମାମଲା ଉପୁଜିଥିଲା ଯେତେବେଳେ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଫକରୁଦ୍ଦିନ ଅଲି ଅହମଦ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ସରକାରଙ୍କ ସୁପାରିସ କ୍ରମେ ଧାରା ୩୫୯ ଅଧୀନରେ ମୌଳିକ ଅଧିକାରକୁ ବନ୍ଦ କରିଦେଇଥିଲେ। ନାଗରିକ, ବିରୋଧୀ ଦଳ ନେତା, ସମାଲୋଚକମାନଙ୍କୁ ବିନା ବିଚାରରେ ଅଟକ ରଖାଯିବା ସହ ସେମାନଙ୍କୁ ମୌଳିକ ଅଧିକାରରୁ ବଞ୍ଚିତ କରାଯିବାରୁ ସେମାନେ ନ୍ୟାୟ ପାଇଁ ଅଦାଲତରେ ଭିଡ଼ ଜମାଇଥିଲେ। ଜରୁରିକାଳୀନ ପରିସ୍ଥିତି ସତ୍ତ୍ୱେ ନାଗରିକମାନେ ନ୍ୟାୟପାଳିକାର ଦ୍ୱାରସ୍ଥ ହେବାର ଅଧିକାର ବଜାୟ ରଖିଛନ୍ତି ବୋଲି ହାଇକୋର୍ଟ ରାୟ ଦେଇଥିଲେ, ଯାହାକୁ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ସରକାର ସୁପ୍ରିମ୍‌କୋର୍ଟରେ ଚ୍ୟାଲେଞ୍ଜ କରିଥିଲେ।

ଜଷ୍ଟିସ୍ ଏଚ୍‌ଆର୍ ଖାନ୍ନାଙ୍କ ବ୍ୟତୀତ ଖଣ୍ଡପୀଠରେ ପ୍ରଧାନ ବିଚାରପତି ଜଷ୍ଟିସ୍ ଏଏନ୍ ରାୟ, ଜଷ୍ଟିସ୍ ଏମ୍ ଏଚ୍ ବେଗ୍, ଜଷ୍ଟିସ୍ ୱାଇଭି ଚନ୍ଦ୍ରଚୂଡ଼ ଓ ଜଷ୍ଟିସ୍ ପିଏନ୍ ଭଗବତୀ ଥିଲେ। ଭାରତର ଆଟର୍ଣ୍ଣି ଜେନେରାଲ ନିରେନ ଦେ ଇଚ୍ଛା ନ ଥିଲେ ବି କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କ ପ୍ରତିନିଧିତ୍ୱ କରିଥିଲେ। ଲିଗାଲ ନ୍ୟୁଜ୍ ପୋର୍ଟାଲ ଲାଇଭ୍ ଲ’ର ରିପୋର୍ଟ ଅନୁଯାୟୀ, ତାଙ୍କ ବ୍ରିଟିସ ପତ୍ନୀଙ୍କୁ ରେସିଡେନ୍ସି ପ୍ରତ୍ୟାଖ୍ୟାନର ସମ୍ମୁଖୀନ ହେବାକୁ ପଡ଼ିବ ବୋଲି ଧମକ ଦେଇ କୋର୍ଟରେ ହାଜର ହେବା ପାଇଁ ତାଙ୍କୁ ବାଧ୍ୟ କରାଯାଇଥିଲା। ଏଡିଏମ୍ ଜବଲପୁର ମାମଲାରେ ୫ ଜଣ ବିଚାରପତିଙ୍କୁ ନେଇ ଗଠିତ ସାମ୍ବିଧାନିକ ଖଣ୍ଡପୀଠ ୪:୧ ସଂଖ୍ୟାଗରିଷ୍ଠତାରେ କହିଥିଲେ ଯେ ଜରୁରିକାଳୀନ ପରିସ୍ଥିତିରେ ନ୍ୟାୟିକ ପ୍ରତିକାର ପାଇବାର ନାଗରିକମାନଙ୍କର କୌଣସି ଅଧିକାର ନାହିଁ। ଏଥିରେ ଭିନ୍ନମତ ପୋଷଣ କରିଥିବା ଏକମାତ୍ର ବିଚାରପତି ଥିଲେ ଜଷ୍ଟିସ୍ ଏଚ୍‌ଆର୍ ଖାନ୍ନା। ଖାନ୍ନା ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ସ୍ୱାଧୀନତା ବଜାୟ ରଖିବା ପାଇଁ ଜୋରଦାର ଯୁକ୍ତି ବାଢ଼ି କହିଥିଲେ ଯେ ଜରୁରିକାଳୀନ ପରିସ୍ଥିତିରେ ମଧ୍ୟ ଜୀବନ ଓ ସ୍ୱାଧୀନତାର ଅଧିକାରକୁ କ୍ଷୁଣ୍ଣ କରାଯାଇପାରିବ ନାହିଁ। ତାଙ୍କର ଏହି ଭିନ୍ନମତ ପାଇଁ ବରିଷ୍ଠତମ ବିଚାରପତି ହୋଇଥିଲେ ମଧ୍ୟ ୧୯୭୭ରେ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀ ତାଙ୍କୁ ପ୍ରଧାନ ବିଚାରପତି ପଦରୁ ବଞ୍ଚିତ କରିଥିଲେ। ଜଷ୍ଟିସ ଖାନ୍ନା ରେଡିଓରେ ଏହି ଘଟଣା ବିଷୟରେ ଜାଣିବା ପରେ ଏହାର ପ୍ରତିବାଦରେ ସେହିଦିନ ଇସ୍ତଫା ଦେଇଥିଲେ। ୨୧ ମାସର ଜାତୀୟ ଜରୁରିକାଳୀନ ପରିସ୍ଥିତିର ଅନ୍ତ ଏବଂ ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ସରକାରର ପତନ ପରେ ହଂସରାଜ ଖାନ୍ନାଙ୍କୁ ଆଇନ ଆୟୋଗର ଅଧ୍ୟକ୍ଷ ନିଯୁକ୍ତ କରାଯାଇଥିଲା, ଯେଉଁଥିରେ ସେ ୧୯୭୯ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥିଲେ। ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଚରଣ ସିଂହ ତାଙ୍କୁ କେନ୍ଦ୍ର ଆଇନ ଓ ନ୍ୟାୟ ମନ୍ତ୍ରୀ ମଧ୍ୟ କରିଥିଲେ। ମାତ୍ର ୩ ଦିନ ପରେ ସେ ଇସ୍ତଫା ଦେଇଥିଲେ। ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ୧୯୮୨ରେ ଖାନ୍ନାଙ୍କୁ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ନିର୍ବାଚନ ପାଇଁ ମିଳିତ ବିରୋଧୀ ପ୍ରାର୍ଥୀ ଭାବେ ମନୋନୀତ କରାଯାଇଥିଲା, ଯେଉଁଥିରେ ସେ ଜୈଲ ସିଂହଙ୍କଠାରୁ ପରାଜିତ ହୋଇଥିଲେ।