ନାଳନ୍ଦା ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ: ସେତେବେଳେ ଓ ଆଜି

ନାଳନ୍ଦା: ଗୁପ୍ତ ସମ୍ରାଟ୍ କୁମାରଗୁପ୍ତ ପ୍ରଥମଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ପ୍ରାୟ ୪୫୦ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ସ୍ଥାପିତ ନାଳନ୍ଦା ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ ପ୍ରାଚୀନ ଭାରତରେ ଏକ ଜ୍ଞାନର ବର୍ତ୍ତିକା ଥିଲା। ବିହାରର ମଧ୍ୟସ୍ଥଳରେ ଅବସ୍ଥିତ ଏହି ଅନୁଷ୍ଠାନ କେବଳ ଏକ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ ନୁହେଁ ବରଂ ଶିକ୍ଷାର ଏକ ମହାନ୍ କେନ୍ଦ୍ର ଥିଲା, ଯାହା ସମଗ୍ର ବିଶ୍ୱର ପଣ୍ଡିତମାନଙ୍କୁ ଆକୃଷ୍ଟ କରିଥିଲା। ସମୟକ୍ରମେ ଏହା ହର୍ଷବର୍ଦ୍ଧନ ଓ ପାଳ ରାଜାଙ୍କ ପରି ବିଶିଷ୍ଟ ଶାସକଙ୍କ ପୃଷ୍ଠପୋଷକତା ଲାଭ କଲା, ଯାହା ଶତାବ୍ଦୀ ଧରି ଏହାର ବିକାଶ ପାଇଁ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ଦେଇଥିଲା। ଏବେ ୧୭୦୦ କୋଟି ଟଙ୍କା ବ୍ୟୟରେ ନିର୍ମିତ ନାଳନ୍ଦା ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟର ନୂତନ କ୍ୟାମ୍ପସକୁ ବୁଧବାର ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ନରେନ୍ଦ୍ର ମୋଦୀ ଉଦ୍‌ଘାଟନ କରିଛନ୍ତି। ରେକର୍ଡ ତୃତୀୟ ଥର ପାଇଁ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଭାବେ ଶପଥ ନେବା ପରେ ବିହାରକୁ ଏହା ତାଙ୍କର ପ୍ରଥମ ସରକାରୀ ଗସ୍ତ।

ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ମୋଦୀ ତାଙ୍କ ଅଭିଭାଷଣରେ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଭାବରେ ତାଙ୍କର ତୃତୀୟ କାର୍ଯ୍ୟକାଳ ଆରମ୍ଭ କରିବାର ମାତ୍ର ୧୦ ଦିନ ମଧ୍ୟରେ ନାଳନ୍ଦା ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ ପରିଦର୍ଶନ କରି ଆନନ୍ଦ ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲେ। ପାଟନାଠାରୁ ପ୍ରାୟ ୯୦ କିଲୋମିଟର ଓ ବିହାର ସରିଫଠାରୁ ପ୍ରାୟ ୧୨ କିଲୋମିଟର ଦକ୍ଷିଣରେ ଅବସ୍ଥିତ ଏହି ବିଶ୍ୱପ୍ରସିଦ୍ଧ ପ୍ରାଚୀନ ବୌଦ୍ଧ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟର ଭଗ୍ନାବଶେଷ ଆଜି ବି ରହିଛି। ତକ୍ଷଶିଳା ପରେ ବିଶ୍ୱର ଦ୍ୱିତୀୟ ସର୍ବପୁରାତନ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ ଭାବରେ ପରିଗଣିତ ଏହି ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ ଏକ ଆବାସିକ କ୍ୟାମ୍ପସ ଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିଲା ଏବଂ ୮୦୦ ବର୍ଷ ଧରି ରହିଥିଲା। ନାଳନ୍ଦା ହେଉଛି ବିଶ୍ୱର ପ୍ରଥମ ଆବାସିକ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ ଯେଉଁଠାରେ ସାରା ବିଶ୍ୱରୁ ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀ ଅଧ୍ୟୟନ କରିବାକୁ ଆସୁଥିଲେ। ଏଥିରେ ୩୦୦ରୁ ଅଧିକ କୋଠରି, ୭ଟି ବଡ଼ ହଲ୍ ଏବଂ ଧର୍ମଗଞ୍ଜ ନାମକ ଏହାର ଲାଇବ୍ରେରି ୯ ମହଲା ବିଶିଷ୍ଟ ଥିଲା। ତୁର୍କୀର ମୁସଲମାନ ଶାସକ ବଖତିୟାର ଖିଲଜୀ ନାଳନ୍ଦା ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟରେ ନିଆଁ ଲଗାଇ ଦେଇଥିଲେ। ପାଠାଗାରରେ ଏତେ ପୁସ୍ତକ ରହିଥିଲା ଯେ ଲଗାତାର ତିନି ମାସ ଧରି ନିଆଁ ଜଳୁଥିଲା।

ସେହି ସମୟରେ ଏହି ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ ହିନ୍ଦୁ ଓ ବୌଦ୍ଧ ଅଧ୍ୟୟନ ପାଇଁ ଜଣାଶୁଣା ଥିଲା। ପ୍ରାଚୀନ କାଳରେ ଏଠାରେ ସାହିତ୍ୟ, ଜ୍ୟୋତିଷ, ମନୋବିଜ୍ଞାନ, ଆଇନ, ଜ୍ୟୋତିର୍ବିଜ୍ଞାନ, ବିଜ୍ଞାନ, ସାମରିକ ରଣନୀତି, ଇତିହାସ, ଗଣିତ, ସ୍ଥାପତ୍ୟ, ଭାଷାବିଜ୍ଞାନ, ଅର୍ଥନୀତି ଓ ଔଷଧ ଆଦି ବିଷୟ ପଢ଼ାଯାଉଥିଲା। ନୂଆ କ୍ୟାମ୍ପସରେ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ ବୌଦ୍ଧ ଅଧ୍ୟୟନ, ଦର୍ଶନ, ତୁଳନାତ୍ମକ ଧର୍ମ ଅଧ୍ୟୟନ, ଇତିହାସ, ପରିବେଶ ଅଧ୍ୟୟନ ଓ ପରିଚାଳନା ଅଧ୍ୟୟନର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରାଯାଇଛି। ଧର୍ମଗଞ୍ଜ ପାଠାଗାରରେ ୯ ନିୟୁତରୁ ଅଧିକ ପୁସ୍ତକ ରହିଥିଲା। ନାଳନ୍ଦା ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟର ନୂତନ କ୍ୟାମ୍ପସରେ ୪୦ଟି ଶ୍ରେଣୀଗୃହ ସହ ଦୁଇଟି ଏକାଡେମିକ ବ୍ଲକ୍ ରହିଛି। କ୍ୟାମ୍ପସରେ ମୋଟ ୧୯୦୦ ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀ ବସିପାରିବେ। ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟରେ ଦୁଇଟି ଅଡିଟୋରିୟମ ମଧ୍ୟ ରହିଛି। ଏହାବ୍ୟତୀତ ଏକ ଅନ୍ତର୍ଜାତୀୟ କେନ୍ଦ୍ର ଏବଂ ଏକ ଆମ୍ଫିଥିଏଟର ନିର୍ମାଣ କରାଯାଇଛି, ଯେଉଁଥିରେ ୨୦୦୦ ଲୋକ ବସିବାର କ୍ଷମତା ରହିଛି। ଏହାବ୍ୟତୀତ ଛାତ୍ରଛାତ୍ରୀଙ୍କ ପାଇଁ ଅଧ୍ୟାପକ କ୍ଲବ୍ ଓ ସ୍ପୋର୍ଟସ କମ୍ପ୍ଲେକ୍ସ ରହିଛି। ଏହି ସମାରୋହରେ ମୋଟ ୧୭ଟି ଦେଶର ବିଦେଶୀ ରାଷ୍ଟ୍ରଦୂତ ଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ। ୪୫୦ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ଏହାର ଗୌରବମୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠାଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ଦ୍ୱାଦଶ ଶତାବ୍ଦୀରେ ଏହାର ଦୁଃଖଦ ବିନାଶ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ, ନାଳନ୍ଦା ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ ଭାରତର ସମୃଦ୍ଧ ଶିକ୍ଷାଗତ ଐତିହ୍ୟର ପ୍ରମାଣ ଭାବରେ ଠିଆ ହୋଇଥିଲା। ଏହାର ପୁନରୁଦ୍ଧାର କେବଳ ଅତୀତକୁ ନମସ୍କାର ନୁହେଁ ବରଂ ଶିକ୍ଷାକ୍ଷେତ୍ରରେ ଭବିଷ୍ୟତର ଉତ୍କର୍ଷ ଦିଗରେ ଏକ ପଦକ୍ଷେପର ପ୍ରତୀକ। ଆଧୁନିକ ନାଳନ୍ଦା ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ, ପ୍ରାଚୀନ ନୀତି ଏବଂ ସମସାମୟିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧର ମିଶ୍ରଣ ସହିତ, ବିଶ୍ୱର ଅନ୍ୟତମ ପୁରାତନ ଏବଂ ସମ୍ମାନଜନକ ଶିକ୍ଷାନୁଷ୍ଠାନର ପରମ୍ପରା ବହନ କରେ।