ନାଗାର୍ଜୁନ ରୂପରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ : ସଖା ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କଠାରେ ନିଜ ପୁତ୍ର ନାଗାର୍ଜୁନଙ୍କୁ ଦେଖି ବିସ୍ମିତ ହେଲେ ଅର୍ଜୁନ

ଅର୍ଜୁନ-ନାଗାର୍ଜୁନ ଯୁଦ୍ଧ ଯେ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ନାଗାର୍ଜୁନ ବେଶର ପୃଷ୍ଠଭୂମି, ତାହା ଜାଣିବାପାଇଁ ଆମକୁ ଯିବାକୁ ହେବ ଏହି ଯୁଦ୍ଧର ପରିଣତିକୁ । ଶିବ, ପାର୍ବତୀ, ଗଣେଶ, କାର୍ତ୍ତିକ, ପାର୍ବତୀଙ୍କ ବାହନ ସିଂହ ଓ ଅନ୍ୟ ଶିବଗଣଙ୍କଠାରୁ ଅନେକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ପାଇ ନାଗାର୍ଜୁନ ଅମିତ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ହୋଇଥିଲେ । ଶିବ ବିଭୂତି ବିଲେପନ କରି ତାଙ୍କର ଶରୀରକୁ ବଜ୍ର କରିଦେଇଥିଲେ । ଦେବଅସ୍ତ୍ରମାନ ବି ତାଙ୍କ ଅଙ୍ଗରେ ପଡ଼ି ଧୂଳି ହୋଇଯାଉଥିଲେ । ବ୍ରହ୍ମା, ବିଷ୍ଣୁ ଓ ଶିବ ସମସ୍ତେ ତାଙ୍କ ସହ ଯୁଦ୍ଧରେ ହାରିବେ, ଅଗାଧ ସମୁଦ୍ରରେ ବା ଯମଙ୍କ କାଳଦଣ୍ଡରେ ବଧ ହେବେ ନାହିଁ ବୋଲି ବି ସେ ବର ମାଗି ନେଇଥିଲେ । ତେଣୁ ଅର୍ଜୁନ ତାଙ୍କ ସହ ଯୁଦ୍ଧ କରି ହାରିଲେ । ନାଗାର୍ଜୁନ ପେଷିଥିବା ମହାକାଳ ଅସ୍ତ୍ର ଅର୍ଜୁନଙ୍କୁ ଅଣ୍ଟାଠାରୁ ଦୁଇଗଡ଼ କରି କାଟିଦେଲା । ତାଙ୍କର ସେହିଠାରେ ମୃତ୍ୟୁ ହେଲା ।

ଦ୍ୱାରକାନଗ୍ରରେ ନାରଦଙ୍କଠାରୁ ଅର୍ଜୁନଙ୍କର ମୃତ୍ୟୁ ସମ୍ବାଦ ଶୁଣି କୃଷ୍ଣ ଓ ବଳରାମ କ୍ରୁଦ୍ଧ ହେଲେ । ବଳରାମ ତାଳଧ୍ୱଜ ରଥରେ ଏବଂ  କୃଷ୍ଣ ନନ୍ଦିଘୋଷ ରଥରେ ଯୁଦ୍ଧ କରିବାକୁ ବାହାରିଲେ । ଅନ୍ୟ ସାମନ୍ତ ରାଜାମାନେ ବି ତାଙ୍କ ସହ ଯୁଦ୍ଧକୁ ବାହାରିଲେ । ହସ୍ତିନାପୁରକୁ ଯାଇ ବଳରାମ ସେକଥା ଯୁଧିଷ୍ଠିରଙ୍କୁ କହିବାରୁ ପାଣ୍ଡବ ଓ କୌରବ ସମସ୍ତେ ଯୁଦ୍ଧକ୍ଷେତ୍ରକୁ ଯାତ୍ରା କଲେ ।
କୃଷ୍ଣ ଓ ବଳରାମ ଆସି ପହଞ୍ଚିବା ବେଳକୁ ଶିବ ବି ସେଠାରେ ପହଞ୍ଚି ସାରିଥିଲେ । ଦୁହିଁଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରଥମେ ବାକ୍‌ଯୁଦ୍ଧ ଏବଂ ପରେ ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱ ଯୁଦ୍ଧ ହେଲା । ନାଗାର୍ଜୁନ ମଧ୍ୟ ଶିବଙ୍କ ପକ୍ଷରେ ରହି ଯୁଦ୍ଧ କରୁଥିଲେ ।
ଶିବ ଓ କୃଷ୍ଣ-ବଳରାମଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସେହି ଯୁଦ୍ଧ ସଂସାରର ଘୋର ଅନିଷ୍ଟ କରିବ ଜାଣି ବ୍ରହ୍ମା ଆସି ସେଠାରେ ପହଞ୍ଚିଲେ । ସେ ଶିବ ଓ ବଳରାମଙ୍କୁ ସ୍ତୁତିକରି ଉଭୟଙ୍କୁ ଶାନ୍ତ କଲେ । ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ବ୍ରହ୍ମାଙ୍କୁ କହିଲେ- ଅର୍ଜୁନଙ୍କ ଜୀବନ ହିଁ ତାଙ୍କର ଏକମାତ୍ର କାମ୍ୟ । ତାହା ଜାଣି ବ୍ରହ୍ମା ଯମଙ୍କୁ ସ୍ମରଣ କଲେ ଏବଂ ଯମ ଆସି ପହଞ୍ଚିବାରୁ ତାଙ୍କୁ କହିଲେ-
“ବେଗେ ତାର ଜୀବଗୋଟି ଛାଡ଼ିଦିଅ ଯମ
ସଂସାରର ହିତ ହେଉ ରକ୍ଷାକର ଧର୍ମ ।”
ସେତେବେଳକୁ ଯମ ମାତା ଛାୟାଙ୍କ ଅଭିଶାପରୁ କୁଷ୍ଠ ରୋଗାକ୍ରାନ୍ତ ଥିଲେ । ତେଣୁ ତାଙ୍କୁ ପ୍ରଥମେ ରୋଗମୁକ୍ତ କରିବାକୁ ସେ ବ୍ରହ୍ମାଙ୍କୁ ଅନୁରୋଧ କଲେ । ବ୍ରହ୍ମା ତାଙ୍କୁ ରୋଗମୁକ୍ତ କରିବା ପରେ, ବ୍ରହ୍ମାଙ୍କର ଜଡ଼ି ମହୌଷଧି ଦ୍ୱାରା ଅର୍ଜୁନଙ୍କର କଟା ଶରୀର ଯୋଡ଼ା ହେଲା । ଯମ ତାଙ୍କୁ ପ୍ରାଣ ଦେଲେ ଏବଂ ବ୍ରହ୍ମା ନିଜ କମଣ୍ଡଳୁର ଜଳ ଛିଞ୍ଚି ଦେବାରୁ ସେ ଉଠି ବସିଲେ । ତା’ପରେ ଅର୍ଜୁନଙ୍କ ଅନୁରୋଧରେ ପଣ୍ଡୁ ବ୍ରହ୍ମହତ୍ୟା ପାପରୁ ମୁକ୍ତ ହୋଇ ସ୍ୱର୍ଗପ୍ରାପ୍ତ ହେଲେ ।
ଏହା ପରର ଘଟଣା ହେଉଛି, ପିତା-ପୁତ୍ରଙ୍କର ମିଳନ । ଶିବ ନାଗାର୍ଜୁନଙ୍କୁ ନିଜ କୋଳକୁ ନେଇ ଅର୍ଜୁନଙ୍କୁ କହିଲେ- ଏବେ ନିଜ ପୁତ୍ରକୁ କୋଳ କର । ଅର୍ଜୁନ ନାଗାର୍ଜୁନଙ୍କୁ କୋଳାଗ୍ରତ କରି ତାଙ୍କର ମୁଖ ଚୁମ୍ବନ କଲେ ଏବଂ କହିଲେ, ମୋ ପାଖରେ ରହିଲେ ଯୁଦ୍ଧରେ ତୁମର ପ୍ରାଣହାନିର ଆଶଙ୍କା ରହିବ । ଏଣୁ ତୁମେ ପୂର୍ବପରି ଯାଇ ଶିବଙ୍କ ଉଦ୍ୟାନ ବନର ଦ୍ୱାରପାଳ ଭାବରେ ଆନନ୍ଦରେ ରୁହ ।

ନାଗକନ୍ୟା ସନ୍ଧ୍ୟାବାଳୀ ମଧ୍ୟ ସେଠାରେ ଉପସ୍ଥିତ ଥିଲେ । ସେ ସ୍ୱାମୀ ଅର୍ଜୁନଙ୍କୁ ପ୍ରଣାମ କରି କହିଲେ, “ପୁତ୍ର ହୋଇ ମଧ୍ୟ ନାଗାର୍ଜୁନ ପିତୃଦ୍ରୋହ କଲା । ସେଥିପାଇଁ ମୁଁ କ୍ଷମାମାଗୁଛି ।” କିନ୍ତୁ ଅର୍ଜୁନଙ୍କ ଉତ୍ତର ଥିଲା ଚମତ୍କାର-
“ଅର୍ଜୁନ ବୋଇଲେ ମୋର ଅଟେ ସେ ଆତ୍ମଜ
ମୋ ପୁତ୍ର ମୋତେ ଜିଣିଲା, ଏଥିରେ କି ଲାଜ!”
ଏହାପରେ ସମସ୍ତେ ନିଜ ନିଜ ସ୍ଥାନକୁ ବାହୁଡ଼ିଗଲେ । ମୃତ ଗଣ୍ଡାଟିକୁ ମଧ୍ୟ ପୁନର୍ଜୀବନ ଦାନ କରାଯାଇଥିଲା ।

କିନ୍ତୁ ଏହି କାହାଣୀର ଆଉ ଏକ ପରିଣତି ମଧ୍ୟ ପୁରାଣରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ଅଛି । ତାହା ହେଉଛି- ଅର୍ଜୁନଙ୍କର ଆତ୍ମଗର୍ବ ଥିଲା ଯେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ବ୍ୟତୀତ ସେ ଆଉ କାହାଦ୍ୱାରା ପରାସ୍ତ ହେବେ ନାହିଁ । ତେଣୁ ଗୋଟିଏ ବାଳକଦ୍ୱାରା ପରାସ୍ତ ହୋଇ ସେ ନିଜକୁ ଧିକ୍‌କାର କଲେ । ଆତ୍ମାହୁତି ଦେବାକୁ ଇଚ୍ଛା କଲେ । ତାହା ଦେଖି ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ତାଙ୍କୁ ପ୍ରବୋଧନା ଦେବାକୁ କହିଲେ- “ତୁମର ଅହଂକାର ଦୂର କରିବାପାଇଁ ମୁଁ ହିଁ ନାଗାର୍ଜୁନ ରୂପ ଧାରଣ କରିଥିଲି ।” କିନ୍ତୁ ସେଥିରେ ଅର୍ଜୁନଙ୍କର ମନବୋଧ ହେଲା ନାହିଁ । ତେଣୁ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ନାଗାର୍ଜୁନ ରୂପରେ ସମସ୍ତଙ୍କ ସମ୍ମୁଖରେ ଆବିର୍ଭୂତ ହେଲେ । ଅର୍ଜୁନ ନିଜର ପୁତ୍ର ନାଗାର୍ଜୁନଠାରେ ସଖା ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କୁ ଏବଂ ସଖା ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କଠାରେ ନିଜ ପୁତ୍ର ନାଗାର୍ଜୁନଙ୍କୁ ଦେଖି ବିସ୍ମିତ ଓ କୃତାର୍ଥ ହେଲେ । ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ ସେହି  ନାଗାର୍ଜୁନ ରୂପର ସ୍ମାରକୀ ହେଉଛି ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କର ନାଗାର୍ଜୁନ ବେଶ ।

କିନ୍ତୁ ଏହି ବେଶ କାହିଁକି କାର୍ତ୍ତିକର ମଳ ପଞ୍ଚକ ତିଥିରେ ହୁଏ, ତାହାର ସୂତ୍ର ମଧ୍ୟ ସେହି ପୁରାଣରେ ଅଛି । ସେହି ସୂତ୍ର ଅନୁସାରେ- ଅର୍ଜୁନ ଓ ନାଗାର୍ଜୁନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଯେଉଁ ଯୁଦ୍ଧ ହୋଇଥିଲା, ସେହି ଯୁଦ୍ଧ ପରେ ଅର୍ଜୁନଙ୍କର ଦ୍ୱିଖଣ୍ଡିତ ଶବ ଗୋଟିଏ ଦିନ ପଡ଼ି ରହିଥିଲା । ତାହାରି ମଧ୍ୟରେ ହିଁ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ଓ ବଳରାମଙ୍କ ସହିତ ଶିବ ଓ ନାଗାର୍ଜୁନଙ୍କର ଯୁଦ୍ଧ ହୋଇଥିଲା । ତାହାରି ମଧ୍ୟରେ ବି ବ୍ରହ୍ମା ଓ ଯମଙ୍କର ସେଠାକୁ ଆଗମନ ଘଟିଥିଲା । ଗୋଟିଏ ଦିନର ଗୋଟିଏ ତିଥି ଅତିକ୍ରମ କରିଗଲେ, କୌଣସି ମୃତପିଣ୍ଡଠାରେ ମୃତ ସଂଜୀବନୀ ମନ୍ତ୍ର କାର୍ଯ୍ୟ କରି ନଥାଏ । ତେଣୁ ଅନ୍ୟ ତିଥିକୁ ସଂକ୍ରମଣ ନ କରିବାକୁ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ସୂର୍ଯ୍ୟଦେବଙ୍କୁ ଅନୁରୋଧ କରିଥିଲେ ।  ନିଜର ପୁତ୍ର ଯମଙ୍କର ଶାପ ମୋଚନ ପାଇଁ ସୂର୍ଯ୍ୟଦେବ ମଧ୍ୟ ତାହାହିଁ ଚାହୁଥିଲେ । ତାହା ଫଳରେ ସୂର୍ଯ୍ୟଦେବ ଦୁଇଦିନ ଗୋଟିଏ ତିଥି ଭୋଗ କରିଥିଲେ ।

ତେଣୁ ଅର୍ଜୁନ କାର୍ତ୍ତିକ ମାସ ଶୁକ୍ଳ ପକ୍ଷ ପଞ୍ଚକର ମଳ ତିଥିରେ ହିଁ ପୁନର୍ଜୀବନ ଲାଭ କରିଥିଲେ । ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ମଧ୍ୟ ନିଜର ନାଗାର୍ଜୁନ ରୂପ ସେହି ମଳ ତିଥିରେ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିଥିଲେ ।
ତେଣୁ, ତାହାରି ସ୍ମାରକୀ ସ୍ୱରୂପ, ଯେଉଁ ବର୍ଷ କାର୍ତ୍ତିକ ମାସ ଶୁକ୍ଳପକ୍ଷ ଏକାଦଶୀଠାରୁ ପୂର୍ଣ୍ଣମୀ ମଧ୍ୟରେ ମଳ ତିଥି ଭୋଗ ହୁଏ, ସେହିବର୍ଷ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ-ସ୍ୱରୂପ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ନାଗାର୍ଜୁନ ବେଶ ହୋଇଥାଆନ୍ତି ।