ପିଣ୍ଡବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡ ସାଧନାର ବ୍ୟାକରଣ: ପଦ ପରିଚୟ

ଦିବ୍ୟଦ୍ରଷ୍ଟା ସିଦ୍ଧମାନଙ୍କ ମତରେ ବେଦ ହେଉଛି ସଂସାରର ସମସ୍ତ ଜ୍ଞାନର ସମାହାର। କୁହାଯାଇଛି, “ମୁଖଂ ବ୍ୟାକରଣଂ ସ୍ମୃତମ୍।” ଅର୍ଥାତ୍ ବ୍ୟାକରଣ ହେଉଛି ସେହି ମୁଖ ଯାହାଦ୍ୱାରା ବେଦକୁ ଅନ୍ତଃସ୍ଥ କରାଯାଇ ପାରିବ। ସେଥିପାଇଁ ପିଣ୍ଡବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡ ସାଧକମାନେ ବ୍ୟାକରଣକୁ ସାଧନାର ଏକ ମହତ୍ତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ସାଧନ ଭାବେ ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି। ବ୍ୟାକରଣରୁ ପ୍ରାପ୍ତ ସଂକେତଗୁଡ଼ିକୁ ଠିକ୍ ଭାବରେ ଧ୍ୟାନରେ ବ୍ୟବହାର କଲେ, ପିଣ୍ଡବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡ ସାଧନା ସୁଗମ ହୁଏ। କାରଣ, ବ୍ୟାକରଣ ସାଧକଙ୍କ ଶରୀର ଭିତରର ସଂସାର ଓ ବାହାରେ ପରିବ୍ୟାପ୍ତ ସଂସାରର ସୃଷ୍ଟି ଓ ସ୍ଥିତି ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ବୁଝିବାରେ ଏହା ସହାୟତା କରେ।

ଆମେ ବ୍ୟବହାର କରୁଥିବା ଭାଷାର ବ୍ୟାକରଣରେ ଲୁଚି ରହିଛି ସୃଷ୍ଟିତତ୍ତ୍ୱ ଓ ସାଧନାର ଗୂଢ଼ ରହସ୍ୟ। ଜ୍ଞାନଚକ୍ଷୁରେ ଏହାକୁ ଅନୁଧ୍ୟାନ କଲେ, ପାର୍ଥକ୍ୟମୟ ସଂସାରର ସୃଷ୍ଟି ଓ ସ୍ଥିତି ରହସ୍ୟ ଉନ୍ମୋଚିତ ହୁଏ। ତେଣୁ ସାଧକମାନଙ୍କ ପାଇଁ ବ୍ୟାକରଣ ହେଉଛି ବେଦରୂପୀ ଜ୍ଞାନର ଦ୍ୱାର। ବ୍ୟାକରଣ ଅନୁଯାୟୀ, ଶବ୍ଦମାନଙ୍କର ପରିଚୟ ଜାଣିବା ପାଇଁ ସେମାନଙ୍କୁ ସେମାନଙ୍କର ଗୁଣତତ୍ତ୍ୱ ଅନୁଯାୟୀ ବିଭିନ୍ନ ବର୍ଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଏ। ଏହାକୁ ଇଂରାଜୀରେ ‘ପାର୍ଟସ୍ ଅଫ୍ ସ୍ପିଚ୍‌’ ଓ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାରେ ‘ଶବ୍ଦଭେଦ’ କୁହାଯାଏ। ବ୍ୟାକରଣରେ ଶବ୍ଦମାନଙ୍କୁ ଆଠଟି ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି। କିନ୍ତୁ ସଂସ୍କୃତ ବ୍ୟାକରଣ ଏହାଠାରୁ ସରଳ। ସଂସ୍କୃତରେ ଶବ୍ଦ ବଦଳରେ ପଦ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ। ପଦଗୁଡ଼ିକୁ ସେମାନଙ୍କ ଗଠନ ଅନୁଯାୟୀ ଚାରି ଭାଗରେ ବଣ୍ଟା ଯାଇଛି।

ଅକ୍ଷରମାନଙ୍କ ସମଷ୍ଟିର ଅର୍ଥ ଆଡ଼କୁ ଗମନ କରିବା ପ୍ରକ୍ରିୟାକୁ ପଦ ସୂଚାଏ। ସାଧାରଣ ଅର୍ଥରେ ପଦ ହେଉଛି ସେହି ସ୍ଥିତି, ଯାହା ଯେ କୌଣସି ଏକକକୁ ଗୁରୁତ୍ୱ ପ୍ରଦାନ କରେ। ଆମ ଶରୀରର ତନ୍ତୁ ହୁଅନ୍ତୁ ବା ମନରେ ଉଦ୍ଭାସିତ ହେଉଥିବା କୌଣସି ତରଙ୍ଗ- ଏଗୁଡ଼ିକ ଏକ ବିଶେଷ ସ୍ଥିତିରେ ହିଁ ନିଜର ଗୁରୁତ୍ୱ ପ୍ରତିପାଦନ କରନ୍ତି। ଏହା ସରଳ ଭାବେ ସଂସ୍କୃତ ବ୍ୟାକରଣକୁ ସୂଚାଇ ଦିଏ। ଏଥିରୁ ଅନୁମେୟ ଯେ ଧ୍ୟାନ ସମୟରେ ଶରୀର ଓ ମନରେ ଆସୁଥିବା ଯେ କୌଣସି ଅନୁଭବରୁ ତାହାର ପଦସ୍ଥିତି ବା ଗୁରୁତ୍ୱକୁ ଅଲଗା କରିଦେଲେ, ତାହା ନିଷ୍କ୍ରିୟ ହୋଇଯାଇ ଅର୍ଥହୀନ ଏକାତ୍ମତାରେ ପରିବର୍ତ୍ତିତ ହୋଇଯାଏ। ସଂସ୍କୃତ ବ୍ୟାକରଣ ମତରେ, ସମସ୍ତ ପଦକୁ ଚାରିଟି ତତ୍ତ୍ୱରେ ବାଣ୍ଟି ଦିଆଯାଇ ପାରିବ। ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଅଛନ୍ତି ଶବ୍ଦ ବା ପଦ ମାନଙ୍କର ମୂଳ ଆଧାର, ପ୍ରତିପାଦକ ଓ ଧାତୁ। ଏମାନଙ୍କ ସହ ଉପସର୍ଗ ଓ ପ୍ରତ୍ୟୟ ମିଳିତ ହେଲେ ପଦ ନିର୍ମାଣ ହୁଏ।