ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କର ଅନ୍ୟନାମ ଶ୍ରୀପୁରୁଷୋତ୍ତମ। ତାଙ୍କ କ୍ଷେତ୍ରର ନାମ ମଧ୍ୟ ଶ୍ରୀପୁରୁଷୋତ୍ତମ। ସେହି ଅନୁସାରେ ପୁରୀର ନାମ ଶ୍ରୀପୁରୁଷୋତ୍ତମ ‌ପୁରୀ। ଏହା ମଧ୍ୟ ଏକ ତୀର୍ଥ। ଶ୍ରୀପୁରୁଷୋତ୍ତମ ତୀର୍ଥ।
‘ସ୍କନ୍ଦପୁରାଣ’ର ‘ଶ୍ରୀପୁରୁଷୋତ୍ତମକ୍ଷେତ୍ର ମାହାତ୍ମ୍ୟ’, ‘ବ୍ରହ୍ମପୁରାଣ’, ‘କପିଳ ସଂହିତା’, ‘ଶ୍ରୀମହାପୁରୁଷବିଦ୍ୟା’ ଆଦି ଶାସ୍ତ୍ର, ଗ୍ରନ୍ଥ, ପୁରାଣରେ ଏହି ତୀର୍ଥର ମାହାତ୍ମ୍ୟ ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଛି। ସେହିସବୁ ବର୍ଣ୍ଣନା ମଧ୍ୟରେ ‘ବ୍ରହ୍ମପୁରାଣ’ର ସ୍ଥାନ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର। ସେଥିରେ ଶ୍ରୀପୁରୁଷୋତ୍ତମ ତୀର୍ଥକୁ ସମସ୍ତ ତୀର୍ଥଠାରୁ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଓ ବରିଷ୍ଠ ବୋଲି ବ୍ରହ୍ମା କହିଛନ୍ତି। ‘ବ୍ରହ୍ମପୁରାଣ’ର ଏକୋନସପ୍ତତିତମ (୬୯) ଅଧ୍ୟାୟର ୧୩ରୁ ୪୩ ଶ୍ଳୋକ ମଧ୍ୟରେ ଏହି ବର୍ଣ୍ଣନା ରହିଛି। ସେଥିରେ କୁହାଯାଇଛି–ସର୍ବଈଶ୍ବର ଭଗବାନ ବିଷ୍ଣୁ ଯେପରି ଭାବରେ ସମସ୍ତ ଲୋକରେ ଶ୍ରେଷ୍ଠ, ସେହିପରି ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ତୀର୍ଥ ସମସ୍ତ ତୀର୍ଥ ମଧ୍ୟରେ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଓ ବରିଷ୍ଠ।

Advertisment

ଏ ସଂପର୍କରେ ଅଧିକରୁ ଅଧିକ ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ଦେଇ କୁହାଯାଇଛି–ଯେପରି ଦେବତାମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବିଷ୍ଣୁ, ନକ୍ଷତ୍ରମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଚନ୍ଦ୍ର, ଜଳରାଶି ମଧ୍ୟରେ ସାଗର, ବସୁମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଅଗ୍ନି, ରୁଦ୍ରଗଣଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଶିବ, ଚତୁର୍ବର୍ଣ୍ଣ ମଧ୍ୟରେ ବ୍ରାହ୍ମଣ, ପକ୍ଷୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଗରୁଡ଼, ଗିରିଶିଖରମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସୁମେରୁ, ପର୍ବତମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ହିମାଳୟ, ସ୍ତ୍ରୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଲକ୍ଷ୍ମୀ, ନଦୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଗଙ୍ଗା, ହାତୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଐରାବତ, ମହର୍ଷିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଭୃଗୁ, ସେନାନୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ କାର୍ତ୍ତିକେୟ, ସିଦ୍ଧମୁନିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ କପିଳ, ଅଶ୍ବମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଉଚ୍ଚୈଶ୍ରବା, କବିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଉଶନା (ଶୁକ୍ରାଚାର୍ଯ୍ୟ), ମୁନିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବ୍ୟାସଦେବ, ଯକ୍ଷ ଓ ରାକ୍ଷସମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ କୁବେର, ଇନ୍ଦ୍ରିୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ମନ, ପଞ୍ଚଭୂତ ମଧ୍ୟରେ କ୍ଷିତି (ପୃଥିବୀ), ବୃକ୍ଷମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଅଶ୍ବତ୍‌ଥ, ପ୍ରବହମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବାୟୁ, ଅଳଙ୍କାରଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଚୂଡ଼ାମଣି, ଗନ୍ଧର୍ବମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଚିତ୍ରରଥ, ଶସ୍ତ୍ରମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବଜ୍ର, ବର୍ଣ୍ଣମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ‘ଅ’କାର, ଛନ୍ଦମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଗାୟତ୍ରୀ, ସେହିପରି ସମସ୍ତ ତୀର୍ଥଙ୍କର ତୁଳନାରେ ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ତୀର୍ଥ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଓ ବରି‌ଷ୍ଠ।

ଏ ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ଅଧିକ ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ଦେଇ ବ୍ରହ୍ମା କହିଛନ୍ତି–ହେ ଦ୍ବିଜଗଣ! ଯେପରି ଅଙ୍ଗମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ମସ୍ତକ, ସତୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଅରୁନ୍ଧତୀ, ବିଦ୍ୟାମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ମୋକ୍ଷବିଦ୍ୟା, ମନୁଷ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ରାଜା, ଧେନୁମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ କାମଧେନୁ, ରତ୍ନ (ଧାତୁ)ମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସ୍ବର୍ଣ୍ଣ ଓ ସର୍ପମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟ‌େର ବାସୁକୀ ଶ୍ରେଷ୍ଠ, ସେହିପରି ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ତୀର୍ଥ ତୀର୍ଥମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଶ୍ରେଷ୍ଠ। ଏ ସଂପର୍କରେ ଅନ୍ୟ ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ଦେଇ ବ୍ରହ୍ମା ଶେଷରେ କହିଛନ୍ତି– ଯେପରି ଦୈତ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରହ୍ଲାଦ, ଶସ୍ତ୍ରଧାରୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ରାମ, ମତ୍ସ୍ୟମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ମକର, ମୃଗ (ଚତୁଷ୍ପଦ)ଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସିଂହ, ସାଗରମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ କ୍ଷୀରସାଗର, ଜଳଚରମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବରୁଣ, ସଂଯମୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଯମ, ଦେବର୍ଷିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ନାରଦ, ପ୍ରଜାପତିଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଦକ୍ଷ, ଋଷିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ କଶ୍ୟପ, ଗ୍ରହମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସୂର୍ଯ୍ୟ, ମନ୍ତ୍ରମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଓଁକାର, ଯଜ୍ଞମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଅଶ୍ବମେଧ, ଔଷଧମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଧାନ୍ୟ, ତୃଣମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ କୁଶ ଶ୍ରେଷ୍ଠ, ସେହିପରି ପୁରୁଷୋତ୍ତମ ତୀର୍ଥ ଅନ୍ୟ ତୀର୍ଥମାନଙ୍କ ତୁଳନାରେ ବରିଷ୍ଠ ଓ ଶ୍ରେଷ୍ଠ।