ଜଳକ୍ରୀଡ଼ା ଏକାଦଶୀ

ଜ୍ୟେଷ୍ଠମାସ କୃଷ୍ଣପକ୍ଷ ଏକାଦଶୀ- ଅପରା ଏକାଦଶୀ, ଜଳକ୍ରୀଡ଼ା ଏକାଦଶୀ, ଅଚଳା ଏକାଦଶୀ ଓ ଭଦ୍ରକାଳୀ ଏକାଦଶୀ ନାମରେ ନାମିତ। ଏହି ଏକାଦଶୀର ସ୍ୱାତନ୍ତ୍ର୍ୟ ହେଉଛି, ଏଥିରେ ଭଗବାନ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କ ବାମନ ଅବତାରଙ୍କର ପୂଜା ହୋଇଥାଏ। ଏହିଦିନ ବାମନ ଭଗବାନଙ୍କ ପ୍ରତିମାଙ୍କୁ ଆସନରେ ବସାଇବା ପୂର୍ବରୁ ଗଙ୍ଗାଜଳରେ ସ୍ନାନ କରାଯାଇଥାଏ। ଏହାର କାରଣ, ଭଗବାନ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କର ବାମନ ଅବତାରରେ ହିଁ ଦେବପାବନୀ ଗଙ୍ଗାଙ୍କର ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଲା। ‘ଭାଗବତ’ ଅଷ୍ଟମ ସ୍କନ୍ଧର ବର୍ଣ୍ଣନା ଅନୁସାରେ-
ବାମନ ପାଦ ଶୂନ୍ୟେ ଗଲା। ବାଜନ୍ତେ ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡ କମ୍ପିଲା।।
ସେ ଅଣ୍ଡ ଭେଦି ଜଳରାଶି। ବେଗେ ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡ ମଧ୍ୟେ ପଶି।।
ବିଷ୍ଣୁ ଚରଣ ପଖାଳିଲା। ପତିତପାବନୀ ହୋଇଲା।

ଅର୍ଥାତ୍‌, ବିଷ୍ଣୁଙ୍କ ଚରଣାଘାତରେ ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡରୁ ଯେଉଁ ଜଳ ସ୍ରବି ଥିଲା, ସେହି ଜଳରେ ପ୍ରଥମେ ପ୍ରଜାପିତା ବ୍ରହ୍ମା ବାମନ ଭଗବାନଙ୍କର ପଦ ଧୌତ କରିଥିଲେ। ସେହି ଜଳ ପୃଥିବୀକୁ ଆସି ପତିତପାବନୀ ଗଙ୍ଗାରେ ପରିଣତ ହେଲା। ତେଣୁ ଏକାଦଶୀ ବ୍ରତଧାରୀମାନେ ଗଙ୍ଗାଜଳରେ ବାମନ ଭଗବାନଙ୍କର ପାଦ ଧୌତ କରି ଥାଆନ୍ତି। ତାହାପରେ, ହଳଦୀ, କୁଙ୍କୁମ, ଅକ୍ଷତ ଆଦିରେ ତିଳକ ଲଗାଇ, ଶ୍ୱେତ ପୁଷ୍ପରେ ପ୍ରତିମାଙ୍କୁ ସଜ୍ଜିତ କରି, ଧୂପ ଦୀପ ପ୍ରଦାନ ପୂର୍ବକ ଅର୍ଚ୍ଚନା କରନ୍ତି। ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କ ଚନ୍ଦନଯାତ୍ରାର ଅନ୍ତର୍ଗତ ହୋଇଥିବାରୁ ଏହି ଏକାଦଶୀ ତିଥି ‘ଜଳକ୍ରୀଡ଼ା ଏକାଦଶୀ’ ଭାବରେ ଲୋକପ୍ରିୟ।

ଅନ୍ୟ ଏକାଦଶୀଠାରୁ ଏହି ଏକାଦଶୀର ବ୍ରତପାଳନ ସାମାନ୍ୟ କଠିନ। ଏହିଦିନ ସୁକୋମଳ ଶଯ୍ୟା ଓ ଅନ୍ନଭୋଜନ ନିଷେଧ। ଠାକୁରଙ୍କୁ ନୈବେଦ୍ୟ ସମର୍ପଣ କଲାପରେ, ନିରାଶ୍ରୟ ଓ ବ୍ରାହ୍ମଣମାନଙ୍କୁ ଭୋଜନ ଦାନ କରଣୀୟ। ନିଷ୍ଠାର ସହିତ ଏହି ଏକାଦଶୀ ବ୍ରତ ପାଳନ କଲେ ବିଷ୍ଣୁ ଲୋକରେ ସ୍ଥାନ ମିଳିଥାଏ।

ଡକ୍ଟର ତୁଳସୀ ଓଝା