ଜଗନ୍ନାଥ ହିଁ 'ରାଜା', ତେଣୁ ତାଙ୍କ ପ୍ରସାଦ 'ରାଜପ୍ରସାଦ'

ଶାସ୍ତ୍ରରେ କୁହାଯାଇଛି, ସବୁ କ୍ଷେତ୍ର ମଧ୍ୟରେ ରାଜା ହେଉଛି 'ପୁରୁଷୋତ୍ତମ' କ୍ଷେତ୍ର ବା ପୁରୀ। ପୁଣି କୁହାଯାଇଛି, ସବୁ ଦେବତାଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ରାଜା ହେଉଛନ୍ତି 'ପୁରୁଷୋତ୍ତମ' ବା ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ। ଏହା ଅଣସର ସମୟର ଏକ ନୀତିରୁ ମଧ୍ୟ ସ୍ପଷ୍ଟ ଭାବେ ପ୍ରତିପାଦିତ ହୁଏ।

ଅଣସର ଘରେ ଜରରେ ପଡ଼ିଥିବା ଠାକୁରମାନଙ୍କୁ କେବଳ ଯେ ପଣାଭୋଗ କରାଯାଇଥାଏ, ତାହା ନୁହେଁ। ସେହି ତରଳ ଭୋଗ ସହିତ ଲିଆ, ଛତୁ, ଗୁଡ଼ଖଈ ଏବଂ ପଣସ, ଆମ୍ବ ଆଦି ଶୀତଳ ଭୋଗ ମଧ୍ୟ କରାଯାଇଥାଏ। ଏହି ଭୋଗ ପିଢ଼ା ଆଦି ପଡ଼ି ଓ ଘଣ୍ଟି ଆଦି ବାଜି ହୁଏନାହିଁ। ଏହା ସର୍ପା ମଣୋହି ବିଧିରେ କେବଳ ଦୁଇ ହାତରେ ଟେକିଧରି ସମର୍ପଣ କରାଯାଇଥାଏ।

ଅଣସର ଏକାଦଶୀ ଦିନ ଦଶମୂଳ ମୋଦକ ଲାଗି ପରେ ଠାକୁରମାନେ ସୁସ୍ଥ ହୋଇ ଉଠନ୍ତି। ସେଦିନ ସେମାନଙ୍କୁ ଚନ୍ଦନଲାଗି କରାଯାଏ। ସେହି ଘୋରା ଚନ୍ଦନରେ କର୍ପୂର, କେଶର ଆଦି ମିଶିଥାଏ। ସେହିଦିନ ରାଘବ ଦାସ ମଠ ଦେଇଥିବା ୨୨ ହାଣ୍ଡି ଖଇ ଓ କୋରା ଏବଂ କଦଳୀ, ପଣସ, ଆମ୍ବ ଆଦି ଫଳ ଭୋଗ ହୁଏ। ସେହିଦିନ ମଧ୍ୟ ପାଳିଆ ଖୁଣ୍ଟିଆ ସେବକ ମଣିମାଡାକ ଦେଇଥାଆନ୍ତି ଏବଂ ହଡ଼ପ ନାୟକ ସେବକ ବିଡ଼ିଆ (ପାନ) ମଣୋହି ଯୋଗାଇଥାଆନ୍ତି। ପୂର୍ବରୁ କେବଳ ସୁବାସିତ ଶୁକ୍ଳ ପୁଷ୍ପ ଲାଗି ହେଉଥିବାବେଳେ, ସେହିଦିନଠାରୁ ଶ୍ରୀବିଗ୍ରହମାନେ ବିଭିନ୍ନ ରଙ୍ଗର ସୁବାସିତ ଫୁଲ ଓ ତୁଳସୀ ଆଦି ଲାଗି ହୁଅନ୍ତି।

ଏହାପରେ ହୁଏ ଅଣସର ଦ୍ୱାଦଶୀ ନୀତି। ଏହି ନୀତି ବିଶେଷ ମହତ୍ତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ । କାରଣ, ଏହିଦିନ ରାଜପ୍ରାସାଦକୁ ରାଜପ୍ରସାଦ ବିଜେ କରାଯାଏ।

ରାଜପ୍ରାସାଦ ହେଉଛି ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ସିଂହଦ୍ୱାରର ଅନତିଦୂରରେ, ବଡ଼ଦାଣ୍ଡର ରଥଖଳାଠାରେ ଥିବା ଶ୍ରୀନଅର। ଏହା ଗଜପତି ରାଜାଙ୍କ ନିବାସ। ରାଜପ୍ରସାଦ ହେଉଛି ରାଜ୍ୟର ରାଜା ରୂପେ ସ୍ୱୀକୃତ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କର ପ୍ରସାଦ। ଏ ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ସୂଚନାଯୋଗ୍ୟ ଯେ ପରମ୍ପରାକ୍ରମେ ଗଜପତି ରାଜାମାନେ ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥଙ୍କୁ ହିଁ ରାଜ୍ୟର ରାଜା ରୂପେ ସ୍ୱୀକାର କରି, ନିଜେ ରାଉତ ବା ସେବକରୂପେ ତାଙ୍କର ସେବା କରି ଆସିଛନ୍ତି। ଶ୍ରୀଜଗନ୍ନାଥ ସ୍ୱୀକୃତ ହୋଇଛନ୍ତି ରାଷ୍ଟ୍ରଦେବତା ରୂପେ।

ଏଣୁ ଅଣସର ଦ୍ୱାଦଶୀ ଦିନ ରାଜାଙ୍କ ପ୍ରାସାଦକୁ ରାଜପ୍ରସାଦ ବିଜେ ହୋଇଥାଏ।

ଏହି ରାଜପ୍ରସାଦ କ’ଣ, ତାହା ବିଶେଷ ମହତ୍ତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ। ତାହା ପ୍ରଭୁଙ୍କୁ ଭୋଗ ବା ନୈବେଦ୍ୟ ହୋଇଥିବା କୌଣସି ପ୍ରକାରର ପ୍ରସାଦ ନୁହେଁ। ତାହା ହେଉଛି ପ୍ରଭୁଙ୍କ ଶ୍ରୀଅଙ୍ଗର ଛଡ଼ା ସାମଗ୍ରୀ। ଅଣସର ଘରେ ନୂତନ ଭାବରେ ଶ୍ରୀବିଗ୍ରହମାନଙ୍କର ଅଙ୍ଗଗଠନ ପୂର୍ବରୁ, ତାଙ୍କ ଶ୍ରୀଅଙ୍ଗରୁ ଯେଉଁସବୁ ଚନ୍ଦନ, କରାଳ, ପାଟଡୋର ଇତ୍ୟାଦିକୁ ବାହାର କରି ଦିଆଯାଇଥାଏ, ସେହିଥିରୁ କିଛିକୁ ରୁପାଥାଳିରେ ପଟୁଆର ସହ ଶ୍ରୀନଅରକୁ ନିଆଯାଏ। ଘଣ୍ଟ, ଛତା ଓ କାହାଳୀ ଆଦି ସହିତ ସେହି ପଟୁଆର ଯାଏ। ତାହାଦ୍ୱାରା ରାଜାଙ୍କୁ ସୂଚିତ କରାଯାଏ ଯେ ପ୍ରଭୁ ସୁସ୍ଥ ହେଲେଣି।

ଏ ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ଯେ ଅଣସର ନୀତି ଶେଷ ନହେବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ  ଠାକୁରମାନଙ୍କୁ ଲାଗି ହେଉଥିବା ଫୁଲ, ଚନ୍ଦନ ଆଦିକୁ ଅଣସର ଘରୁ ବାହାରକୁ ନିଆ ନ ଯିବାର ବିଧାନ ରହିଛି। ନୀଳାଦ୍ରି ମହୋଦୟରେ ଏ ନେଇ ନିଷେଧ ଅଛି।

ଶ୍ରୀନଅରକୁ ପଟୁଆରରେ ରାଜପ୍ରସାଦ ବିଜେ

ତେବେ କେବଳ ଅଣସରରେ ଲାଗି ହେଉଥିବା ଫୁଲ, ଚନ୍ଦନ ଆଦି ନୁହେଁ, ଅଣସରବେଳେ ଠାକୁରମାନଙ୍କୁ ଭୋଗ ହେଉଥିବା ଆମ୍ବ, ପଣସ ଆଦି ଫଳର ଚୋପା ଓ ମଞ୍ଜି ଇତ୍ୟାଦିକୁ ମଧ୍ୟ ଅଣସର ଶେଷ ନହେବା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବାହାରକୁ ନିଆଯାଏ ନାହିଁ। ଅଣସର ଘରର ଗୁପ୍ତନୀତିରେ ବହୁ ସଂଖ୍ୟକ ଦଇତା ସେବକଙ୍କ ସହ ପତି ସେବକ ଭାଗ ନେଇଥାନ୍ତି। ସେମାନେ ସେଠାରେ ମୁଖ୍ୟତଃ ସେହି ଫଳ ଓ ଛେନା ଭୋଗ ଆଦି ଖାଇ ଥାଆନ୍ତି। କିନ୍ତୁ ସେହି ବିପୁଳ ପରିମାଣର ଚୋପା ଓ ମଞ୍ଜି ଆଦି ବର୍ଜ୍ୟ ସାମଗ୍ରୀ ସେହିପରି ଅଣସର ଘରେ ଜମା ହୋଇ ରହିଥାଏ। ତାହାକୁ ଜୁଣ କୁହାଯାଏ। ଦୀର୍ଘ ୧୫ଦିନ ସେହିପରି ରହିବାପରେ, ନବଯୌବନ ଦର୍ଶନ ଦିନ, ଅର୍ଥାତ୍ ଶୁକ୍ଳ ପ୍ରତିପଦାର ପ୍ରାତଃ କାଳରେ ହିଁ ସେସବୁକୁ ମନ୍ଦିର ମଧ୍ୟରୁ ବାହାର କରାଯାଏ।

କିନ୍ତୁ ବିସ୍ମୟକର ବିଷୟ ଏହି ଯେ ଦୀର୍ଘ ପନ୍ଦରଦିନ ଧରି ମନ୍ଦିର ଭିତରେ ଗଦାହୋଇ ରହିଥିଲେ ମଧ୍ୟ ସେଥିରୁ ଦୁର୍ଗନ୍ଧ ହୋଇ ନ ଥାଏ।